چکیده: امروزه تنش‏ شوری در سطح جهان خسارت‌های گسترده‏ای به گیاهان وارد نموده و از مشکلات عمده در بخش کشاورزی می‌باشد. از سوی دیگر، در سال‌های اخیر نقش قارچ‌های همزیست و همچنین پلی‌آمین‌ها در افزایش تحمل گیاهان در شرایط شور مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی اثر همزیستی قارچ‌های اندوفیت و محلول‌پاشی اسپرمیدین بر بهبود رشد گیاه استویا در واکنش به تنش شوری در قالب دو آزمایش گلخانه‌ای و مزرعه‌ای اجرا شد. در بخش گلخانه، آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با سه تکرار و سه فاکتور شوری (صفر، 6 و 12 دسی‌زیمنس بر متر)، همزیستی قارچی (عدم تلقیح، تلقیح Piriformospora indica، تلقیح Trichoderma virens و تلقیح هم‌زمان دو قارچ) و محلول‏پاشی اسپرمیدین (صفر، 75/0 و 5/1 میلی‌مولار) انجام شد. براساس نتایج آزمایش گلخانه‏ای، فاکتورهای آزمایش مزرعه‏ای شامل شوری (صفر، شش و 12 دسی‌زیمنس بر متر) به‌عنوان کرت اصلی و تیمار همزیستی قارچی (عدم تلقیح و تلقیح هم‌زمان دو قارچ P. indica و T. virens) و محلول‏پاشی اسپرمیدین (صفر و 75/0 میلی‌مولار) به‌عنوان کرت فرعی تعیین شد. نتایج بخش گلخانه‌ای و مزرعه‌ای این پژوهش نشان داد، تلقیح با قارچ‌های اندوفیت و کاربرد اسپرمیدین در شرایط تنش شوری موجب بهبود معنی‌دار صفات رویشی استویا مانند ارتفاع بوته، سطح برگ، وزن تر و خشک برگ، ساقه و شاخساره شد. همزیستی قارچی در شرایط تنش شوری در گلخانه و مزرعه بر اکثر پارامترهای فلورسانس کلروفیل شامل Fm، Fv، Fv/Fm، Y(II)،Y(NO) و NPQ اثر مثبت نشان داد. تیمار همزیستی قارچی و کاربرد اسپرمیدین موجب افزایش پرولین و محتوای نسبی آب برگ و کاهش نشت الکترولیت شد. همچنین یافته‌ها حاکی از افزایش قابل توجه در فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی ازجمله SOD، CAT، POD و APX و کاهش میزان پراکسید هیدروژن به‌دنبال همزیستی قارچی و محلول‌پاشی اسپرمیدین در هر دو آزمایش بود که منجر به کاهش اثرات نامطلوب ناشی از تنش شوری بر لیپیدهای غشایی گردید. آبیاری با آب شور به‌ویژه با شوری شش دسی‏زیمنس بر متر غلظت استویوزید و ربادیوزید A برگ را افزایش داد و تیمار همزیستی قارچی و کاربرد اسپرمیدین نیز موجب تحریک تجمع بیشتر این ترکیبات گردید. در مجموع، به‌نظر می‌رسد کاربرد قارچ‏های همزیست همراه با محلول‏پاشی اسپرمیدین بتواند با افزایش میزان تحمل گیاه تا حدود زیادی ویژگی‌های رشدی، فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه دارویی استویا را در شرایط وقوع تنش شوری بهبود بخشیده و میزان تولید ترکیبات گلیکوزیدی را افزایش دهد.