آشنایی با شرکت های دانش بنیان و قوانین مربوطه

آشنایی با شرکت های دانش بنیان و قوانین مربوطه

«شركتها و مؤسسات دانش‌بنیان»، شركت يا موسسه­ی خصوصي و يا تعاوني است كه به منظور هم‌افزايي علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمي و اقتصادی (شامل گسترش و كاربرد اختراع و نوآوري) و تجاري­سازي نتايج تحقيق و توسعه (شامل طراحي و توليد كالا و خدمات) در حوزه فناوري­هاي برتر و باارزش افزوده­ی فراوان به ويژه در توليد نرم‌افزارهای مربوط تشکیل می‌شود.

 

۱- انواع شرکت­های دانش‌بنیان

۱-۱- شرکت­هایی که فقط اعضای هیات علمی مالک آن هستند.

در صورتي كه سهام دانشگاه كمتر از ۵۰ درصد باشد،‌ شركت دانش‌بنیان، شركتي خصوصي است كه بايد تابع قانون تجارت باشد و در اداره ثبت شركت­ها ثبت شود.

۱-۲- شرکت­هایی که دانشگاه­ها نیز در آن مالکیت دارند.

درصورتي­كه سهام دانشگاه ۵۰ درصد يا بيشتر باشد، شركت دانش­بنيان، شركتي دولتي است.

 

۲- شاخص­های عمومی و اختصاصی تشخیص شرکت­ها و مؤسسات دانش‌بنیان و دانش‌بنیان نوپا

۲-۱- شرکت­های دانش‌بنیان

شاخص­های تشخیص شرکت­های دانش­بنیان به دو دسته شاخص­های عمومی و اختصاصی تقسیم می­شوند. شرکت­های متقاضی باید علاوه بر شاخص­های عمومی، شرایط مشخص‌شده در یکی از سه دسته شاخص­های اختصاصی را نیز احراز نمایند.

۲-۱-۱- شاخص­های عمومی

·         حداقل دو سوم از اعضای هیات مدیره­ی شرکت، حداقل دو مورد از شرایط ذیل را احراز کنند:

o        حداقل دارای مدرک کارشناسی باشند.

o        حداقل سه سال سابقه­ی فعالیت کاری یا علمی در حوزه­ی فعالیت شرکت و یا سابقه­ی مدیریتی داشته باشند.

o        حداقل یک اختراع ثبت­­شده­ی ارزیابی‌شده‌ی داخلی یا یک اختراع بین­المللی مرتبط با حوزه­ی کاری شرکت داشته باشند.

·         نیمی از درآمد ناشی از فروش محصولات و خدمات دانش­بنیان از طریق قرارداد باشد. (به استثناي شرکت­هایی که در مرحله­ی تجاري­سازي اولین کالاي دانش‌بنیان هستند، مشروط بر آن­که داراي تولید پایلوت موفق همراه با استاندارد و داراي بازار مطمئن یا اعلام نیاز معتبر همراه با قرارداد تولید کالا باشند.)

·         سابقه بیمه پرداختی برای حداقل ۳ نفر از کارکنان تمام وقت شرکت، حداقل ۶ ماه باشد.

·         عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی با وجود امکان انجام تعهدات.

۲-۱-۲- شاخص­های اختصاصی

شرکت متقاضی باید علاوه بر دارا بودن شاخص­های عمومی، واجد کلیه شرایط اختصاصی در یکی از دسته­بندی­های زیر نیز باشد:

۲-۱-۲-۱- شرکت­هاي تولیدي محصولات دانش‌بنیان

·         تولیدکننده­ی کالاي دانش‌بنیان (مطابق فهرست مصوب).

·         نهادینه­سازي و بومی­سازي دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه.

·         داراي گواهی­نامه­ی انطباق استاندارد یا تأییدیه‌ی معتبر.

·         نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخش­های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش­های مرتبط با تولید کالاهاي دانش‌بنیان شرکت به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۳۰ درصد باشد.

·         هزینه­ی تحقیق و توسعه حداقل ۷ درصد فروش سالیانه­ی شرکت باشد.

·         عرضه­ی کالاي دانش‌بنیان یا ارتقاي آن هر دو سال یک­بار باشد.

۲-۱-۲-۲- شرکت­هاي تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی

·         فعالیت تحقیق و توسعه و خدمات طراحی مهندسی مرتبط با یکی از کالاهاي دانش‌بنیان باشد.

·         نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخش­های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش­های مرتبط با خدمات تحقیق و توسعه و طراحی مهندسی شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.

·         حداقل یک کالا یا خدمت جدید یا بهبودیافته و یا بهبود فرایند در یک سال گذشته عرضه شده باشد.

·         تولید شرکت حداکثر در حد تولید نمونه آزمایشی یا پایلوت باشد.

۲-۱-۲-۳- شرکت­هاي خدمات تخصصی دانش­بنیان

·         انطباق نوع خدمت با فهرست مصوب.

·         نسبت نیروي انسانی تمام وقت در بخش­های غیرپشتیبانی شرکت با درجه کارشناسی و بالاتر فعال در بخش­های مرتبط با ارایه خدمات تخصصی دانش‌بنیان شرکت، به کل کارکنان تمام وقت، حداقل ۵۰ درصد باشد.

·         هزینه تحقیق و توسعه مرتبط با خدمات تخصصی دانش‌بنیان حداقل ۷ درصد فروش سالیانه شرکت باشد.

·         حداقل درآمد سالیانه­ی شرکت برابر یک میلیارد ریال به قیمت ثابت سال ۹۱ باشد.

 

۲-۲- شرکت­های دانش‌بنیان نوپا

شرکت­های دانش­بنیان نوپا باید همه­ی شاخص­های زیر را احراز نمایند:

·         تولیدکننده و یا داراي برنامه طراحی و تولید کالاي دانش‌بنیان مورد تایید مرکز رشد یا پارك علم و فناوري مربوط یا ستاد فناوري راهبردي مربوط باشد.

·         نهادینه­سازي و بومی­سازي دانش فنی از طریق تحقیق و توسعه صورت پذیرد.

·         داراي عملکرد تحقیق و توسعه باشد.

·         شرکت داراي ۲ نفر نیروي انسانی تمام وقت باشد.

·         حداقل یک سال از تاریخ ثبت آن گذشته باشد.

·         عدم سوءسابقه و تخلفات مکرر در انجام تعهدات قبلی باشد.

·         دوسوم اعضاي هیات مدیره داراي حداقل دو مورد از شرایط زیر باشد:

o        حداقل مدرك کارشناسی

o        حداقل ۳ سال سابقه کاري یا علمی مرتبط یا سابقه مدیریتی

o        حداقل یک اختراع تایید شده

 

۳- چگونگي ايجاد شركت­هاي دانش­بنيان

دانشگاه­ها و واحدهاي پژوهشي پس از تصويب امكان تاسيس شركت­هاي دانش­بنيان در آيين­نامه­ی مالي و معاملاتي خود در هيات امنا، مي­توانند شروع به تشكيل شركت­هاي دانش­بنيان نمایند. هر شركت دانش­بنيان به پيشنهاد تعدادي از اعضا­ی هيات علمي و تصويب دانشگاه يا واحد پژوهشي تاسيس خواهد شد و يا توسط دانشگاه و واحد پژوهشي به اعضا­ی هيات علمي پيشنهاد مي­شود. دانشگاه­ها و واحدهاي پژوهشي به صورت­هاي زير مي­توانند در شركت­هاي دانش­بنيان سهامدار باشند:

·         به جهت اعتبار دانشگاه يا واحد پژوهشي، بخشي از سهام شركت دانش­بنيان به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي مي­شود. (حداقل ۵ درصد)

·         به دليل استفاده از مورد يا موارد مشخصي از يافته­هاي پژوهشي دانشگاه یا واحد پژوهشي در شركت،‌ بخشي از سهام شركت با توافق سهامداران (دانشگاه يا واحد پژوهشي و ديگر سهامداران حقيقي يا حقوقي) به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي مي­شود. (در هر مورد استفاده، بنا بر ارزش موضوع استفاده‌شده، سهام مربوطه مي­تواند از ۱ تا ۱۰۰ درصد باشد.)

·         به علت سرمايه­گذاري مستقيم دانشگاه، بخشي از سهام شركت دانش­بنيان به نام دانشگاه است. (درصد، متناسب با ميزان سرمايه­گذاري است.)

·         به جهت خدمات ديگري كه دانشگاه به شركت دانش­بنيان ارایه مي­دهد، بخشي از سهام به نام دانشگاه مي­شود. (متناسب با ميزان خدمات)

·         اگر شركت دانش­بنيان دولتي باشد، بدون نياز به ارایه­ی هيچ خدماتي، حداقل۵۰ درصد سهام به نام دانشگاه يا واحد پژوهشي است.

·         هر دانشگاه در سال نخست می­تواند يک شرکت مادر تخصصی راه­اندازی کند.

·         ايجاد اين شرکت­ها با همکاری شهرداری­ها يا مشارکت دانشگاه­های منطقه در اولويت می­باشد.

تبصره۱: شركت دانش­بنيان به‌صورت شركتي و مستقل از تشكيلات دانشگاه اداره مي­شود و دانشگاه به ميزان سهامي كه در شركت دانش­بنيان دارد، در مديريت آن تاثير­گذار بوده و در سود و ضرر آن شريك است.

تبصره ۲: سازمان­هاي حقوقي (خصوصي يا دولتي) خارج از دانشگاه، متناسب با ميزان سرمايه­گذاري خود، مي­توانند سهامدار شركت دانش­بنيان باشند. (شكل­گيري شركت­هاي دانش­بنيان با مشاركت صنايع دولتي يا خصوصي و دستگاه­ها و سازمان­هاي اجرایي در موفقيت آن‌ها تاثير دارد.) در صورتی که بيش از۵۰ درصد سهام اين­گونه شرکت­ها دولتی باشد، بايد به تصويب هيات وزيران برسد.

تبصره ۳: رييس و معاونين دانشگاه و واحد پژوهشي در زمان تصدي مسووليت، مي­توانند سهامدار شركت­هاي دانش­بنيان شوند؛ و ليكن هيات مديره و مدیرعاملی اين­گونه شرکت­ها را تا زمان تصدی مسووليت نمی­توانند داشته باشند.

تبصره ۴: در شركت­هاي دانش­بنيان خصوصي، اعضا­ی هيات علمي دانشگاه­ها و واحدهاي پژوهشي، متناسب با ميزان وقت­گذاري و نوع فعاليت در شركت (علاوه بر انجام وظايف دانش‌بنیان) يا متناسب با ميزان مشاركت در مالكيت فكري موضوعي كه در شركت استفاده مي­شود و يا متناسب با ميزان سرمايه­گذاري واقعي (نه اسمي) كه در شركت دارند، سهامدار مي­شوند.

تبصره ۵: در شركت­هاي دانش­بنيان خصوصي، افراد حقيقي داخل يا خارج از دانشگاه يا واحد پژوهشي (غير از اعضا­ی هيات علمي) مي­توانند به دلايل خاص و يا شرايطي كه دانشگاه يا واحد پژوهشي تعيين مي­كند، صاحب بخشي از سهام شوند.

تبصره ۶: برای ایجاد شرکت­های دانش­بنیان که اعضای هیات علمی، صد در صد مالکیت را دارند، نیازی به تصویب دانشگاه نیست و احراز عضویت علمی متقاضیان تاسیس شرکت کافی است.

 

۴- حمایتها و تسهیلات قابل اعطا به شرکت­ها و مؤسسات دانش‌بنیان

·         معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت ۱۵ سال.

·         تامین تمام یا بخشی از هزینه­ی تولید، عرضه یا به‌کارگیری نوآوری و فناوری با اعطای تسهیلات کم بهره یا بدون بهره بلندمدت و یا کوتاه مدت بر طبق عقود شرعی.

·         اولویت استقرار واحدهای پژوهشی، فناوری و مهندسی و تولیدی شرکت­ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون در محل پارک­های علم و فناوری، مراکز رشد، مناطق ویژه اقتصادی و یا مناطق ویژه علم و فناوری.

·         اولویت واگذاری تمام یا بخشی از سهام مراکز و مؤسسات پژوهشی دولتی قابل واگذاری بر اساس ضوابط قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و اجرای سیاست­های کلی اصل چهل و چهارم قانون اساسی به شرکت­ها و مؤسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون.

·         ایجاد پوشش بیمه­ای مناسب برای کاهش خطرپذیری محصولات دستاوردهای دانش، نوآوری و فناوری در تمام مراحل تولید، عرضه و به‌کارگیری.

·         همچنین در ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه کشور دولت مجاز است به منظور توسعه و انتشار فناوري و حمايت از شركت‌هاي دانش‌بنيان اقدامات زير را انجام دهد:

o        الف- حمايت مالي از پژوهش‌هاي تقاضا محور مشترك با دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالي، پژوهشي و فناوري و حوزه‌هاي علميه در موارد ناظر به حل مشكلات موجود كشور مشروط به اين كه حداقل پنجاه درصد از هزينه‌هاي آن را كارفرماي غيردولتي تامين و تعهد كرده باشد.

o        ب- حمايت مالي و تسهيل شكل‌گيري و توسعه شركت‌هاي كوچك و متوسط خصوصي و تعاوني كه در زمينه تجاري‌سازي دانش و فناوري به‌ويژه توليد محصولات مبتني بر فناوري‌هاي پيشرفته و صادرات خدمات فني و مهندسي فعاليت مي‌كنند و نيز حمايت از راه‌اندازي مراكز رشد و پارك‌هاي علم و فناوري از طريق بخش غيردولتی.

o        ج- حمايت‌هاي قانوني لازم در راستاي تشويق طرف‌هاي خارجي قراردادهاي بين‌المللي و سرمايه‌‌‌گذاري خارجي براي انتقال دانش فني و بخشي از فعاليت‌هاي تحقيق و توسعه مربوط به داخل كشور و انجام آن با مشاركت شركت‌هاي داخلي

o        د ـ حمايت مالي از ايجاد و توسعه بورس ايده و بازار فناوري به منظور استفاده از ظرفيت‌هاي علمي در جهت پاسخگويي به نياز بخش‌هاي صنعت، كشاورزي و خدمات.

o        د- حمايت مالي از پايان‌نامه‌ها و رساله‌هاي دانشجويي در راستاي ارتقاء بهره‌وري و حل مشكلات كشور

o        و ـ تامين و پرداخت بخشي از هزينه ثبت اختراعات، توليد دانش فني و حمايت مالي از توليدكنندگان براي خريد دانش فني و امتياز اختراعات.

§         تبصره۱ـ دستگاه‌هاي اجرایي مكلفند امكانات و تجهيزات پژوهشي و تحقيقاتي، آزمايشگاه‌ها و كارگاه‌ها را با نرخ ترجيحي در اختيار موسسات و شركت‌هاي دانش‌بنيان مورد تاييد شوراي عالي علوم، تحقيقات و فناوري در چهارچوب مصوبه هيات وزيران قرار دهند.

§         تبصره۲ـ در راستاي توسعه و انتشار فناوري به دستگاه‌هاي اجرایي اجازه داده مي‌شود مالكيت فكري، دانش فني و تجهيزاتي را كه در چهارچوب قرارداد با دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشي و فناوري دولتي ايجاد و حاصل شده ‌است به دانشگاه‌ها و موسسات يادشده واگذار نمايند.

§         تبصره۳ـ سازمان ثبت اسناد و املاك كشور موظف است صرفا پس از ارایه گواهي مميزي علمي اختراعات از سوي مراجع ذي‌صلاح نسبت به ثبت اختراعات اقدام نمايد.

§         تبصره۴ـ اعضای هيات علمي مي‌توانند با موافقت هيات امنا همان دانشگاه نسبت به تشكيل موسسات و شركت‌هاي صددرصد خصوصي دانش‌بنيان اقدام و يا در اين موسسات و شركت‌ها مشاركت نمايند. اين موسسات و شركت‌ها براي انعقاد قرارداد پژوهشي مستقيم و يا غيرمستقيم با دستگاه‌هاي اجرایي، مشمول قانون منع مداخله كاركنان در معاملات دولتي و تغييرات بعدي آن نيستند.

 

۵- اهداف شرکت‌های دانش‌بنیان

·         جذب و تبدیل ایده‌ها به محصول و مشاغل پایدار.

·         هم‌افزایی علم و ثروت (تجاری‌سازی علم و دانش).

·         تجاری‌سازی یافته‌های پژوهشی و تحقیقاتی.

·         توانمندسازی دانش‌آموختگان به منظور ورود به فضای کسب‌وکار.

·         حمایت، هدایت و سمت‌دهی در جهت نوآوری‌ها و تولید فناوری‌های برتر.

·         ایجاد زمینه برای به‌کارگیری هرچه بیشتر توانمندی‌های دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی در جامعه.

·         ترغیب متخصصین، نوآوران، مخترعان، اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و واحدهای پژوهشی برای فعالیت‌های بیشتر در رفع نیازهای جامعه برای ترویج فرهنگ تجاری‌سازی در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی.

·         تشویق بنگاه‌های اقتصادی و دستگاه‌های اجرایی به بهره‌گیری از یافته‌های پژوهشی و فناوری‌های شکل یافته در مراکز پژوهشی.

·         ارتقای فرهنگ عمومی کارآفرینی.

 

۶- زمينه­هاي فعاليت شرکت­های دانش­بنیان

·         انجام پژوهش­هاي كاربردي و توسعه­اي.

·         ارایه خدمات تخصصي و مشاوره­اي (خدمات علمي،‌ تحقيقاتي و فني).

·         توليد محصولات با فناوري نوين (توسعه فناوري).

·         انجام خدمات نظارتي بر پروژه­هاي پژوهشي، ‌اجرایي و مشاوره­اي.

·         ارایه­ی خدمات توسعه­ی کارآفرینی.

·         ایجاد مراکز رشد و خدمات ایجاد و توسعه­ی کسب‌وکار.

·         ارایه­ی خدمات توسعه­ی محصول جدید.

·         ارایه­ی خدمات ایجاد و توسعه­ی خوشه­های کسب‌وکار.

·         تشخیص فرصت­های کارآفرینی.

·         انجام خدمات توسعه­ی فناوری.

·         انجام خدمات ورود کسب‌وکارها به بازار بین‌الملل و جهانی کردن آن‌ها.

·         برنامه­ریزی و اجرای طرح­های توسعه­ی کارآفرینی در سطوح ملی، منطقه­ای و محلی. 

با توجه به تعریف و کارکردهای شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها، به عنوان بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان، نقش محوری در ساختار این نوع اقتصاد ایفا می‌نماید. شرکت‌های دانش‌بنیان، با توجه به ویژگی‌های خود و پویایی و تطبیق با شرایط محیط پیرامونی و انعطاف‌پذیری بالا، ظرفیت مناسبی برای روبه‌رو شدن با شرایط تحریم را دارا هستند. همچنین توزیع عادلانه‌تر ثروت، بر اساس شایسته‌سالاری در چنین شرکت‌هایی، تاثیر زیادی در عدالت اقتصادی دارد و از سوی دیگر، با توجه به توانمندتر بودن این شرکت‌ها، در مقایسه با شرکت‌های سنتی، سبب افزایش بهره‌وری و کارآمدی شرکت‌های دولتی واگذارشده خواهد شد. علاوه بر این، استراتژی عدم تمرکز فعالیت‌های تولیدی در چند شرکت بزرگ دولتی، مانع از تحریم آسان محصولات یا مواد اولیه‌ی شرکت‌ها می‌گردد. با توجه به این که یکی از عوامل اساسی رشد تولید سرانه‌ی ملی، اقتصاد دانش‌بنیان و بنگاه‌های اقتصادی دانش‌بنیان است، یکی از راهکارهای اساسی خودکفایی پایدار در محصولات استراتژیک، ارتقای فناوری و افزایش بهره‌وری عوامل تولید از طریق دانش‌بنیان نمودن اقتصاد و توسعه‌ی شرکت‌های دانش‌بنیان است. یکی از اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان و پیش‌نیاز تحقق استراتژی شرکت‌های دانش‌بنیان، سرمایه‌ی انسانی خلاق، نوآور و دانشی است که با توجه به ترکیب جمعیتی کشور ایران و جمعیت بالای جوانان تحصیل‌کرده و نیروی انسانی به عنوان بزرگ‌ترین و باارزش‌ترین سرمایه‌ی کشور، باید مورد توجه قرار گیرد و بدین ترتیب، با توانمند نمودن و تشویق و زمینه‌سازی فعالیت آنان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان، کشور توان رویارویی با هر گونه تهدید و تحریم اقتصادی را خواهد داشت.