چکیده: عملیات ردیابی از دقیق‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌های موجود در شاخه هیدروژئولوژی است که در آن انتخاب ردیاب مناسب، از مهمترین و حیاتی‌ترین عوامل است. برای این هدف، باید شناخت همه جانبه‌ای از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی ردیاب‌ها در شرایط محیطی مختلف داشت. با این اطلاعات علاوه بر این‌که می‌توان ردیابی متناسب با شرایط محیطی و هیدروژئولوژیکی منطقه انتخاب کرد، می‌توان اطمینان بیشتری به نتایج داشت و هم چنین از آلودگی محیط زیست و افزایش هزینه‌ها پرهیز نمود. دراین پژوهش اثر فاکتورهای محیطی همچون pH، نور، دما، شوری، جذب در محیط رسوبی، زمان و همچنین عوامل مصنوعی همچون کلر آزاد، آلودگی‌ هیدروکربوری و مخلوط‌های شستشوی ذغال بر تعدادی از ردیاب‌های عمده‌ی مورد استفاده در مطالعات ردیابی کشور در پژوهشکده مطالعات و تحقیقات منابع آب، مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو در تهران بررسی شد. ردیاب‌های مورد بررسی عبارتند از اورانین، ائوزین و رودامینB (از ردیاب‌های رنگی فلورسنت)، پرمنگنات پتاسیم (از ردیاب‌های رنگی غیر فلورسنت) و کلرید سدیم و پتاسیم (از ردیاب‌های شیمیایی). نتایج به ‌دست آمده از آزمایش‌های متعدد نشان داد که اورانین در محیط اسیدی ویژگی فلورسنس خود را به مقدار زیاد از دست می‌دهد، در حالی‌که شدت فلورسنس آن در محیط قلیایی افزایش می‌یابد. همچنین نتایج نشان داد که ائوزین ناپایدارترین ردیاب در برابر تابش نور خورشید بوده و به شدت دچار واپاشی فتوشیمیایی می‌گردد. پرمنگنات پتاسیم نیز در اثر تابش نور خورشید و افزایش دما تبدیل به پودر قهوه‌ای رنگ اکسید منیزیم می‌شود و عملاً ویژگی خود را به عنوان ردیاب از دست می‌دهد. شدت فلورسنس رودامینB در اثر افزایش دما و شوری ناشی از NaCl و KCl کاهش می‌یابد در حالی ‌که اورانین و ائوزین در برابر افزایش دما و شوری محیط از مقاومت بالایی برخوردارند. به دلایل فوق توجه به ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی آب نقش تعیین کننده‌ای در موفقیت عملیات ردیابی خواهد داشت. یکی از مهم‌ترین فاکتورهای محدود کننده ردیاب‌ها در عملیات ردیابی آب‌های زیرزمینی، جذب آن‌ها در محیط متخلخل است. از میان ردیاب‌های فلورسنت، رودامینB یک ردیاب کاتیونی بوده و در محیط ریزدانه جذب می‌شود. در حالی ‌که اورانین و ائوزین از مقاومت بالایی نسبت به جذب برخوردارند. در صورتیکه پرمنگنات پتاسیم به راحتی جذب محیط می‌شود. کلر مورد استفاده در تصفیه آب می‌تواند به عنوان یک اکسید کننده قوی حتی در غلظت‌های کم نیز منجر به از بین رفتن ویژگی فلورسنس اورانین، ائوزین و رودامینB ‌شود. بررسی حضور نفت به‌ عنوان یکی از آلودگی‌های هیدروکربنی رایج در آب‌های زیرزمینی نشان داد که شدت رنگ پرمنگنات پتاسیم با افزایش درصد اندکی نفت، به صورت کاذب افزایش می‌یابد. اما وجود نفت تغییری در ویژگی فلورسنس اورانین، ائوزین و رودامینB ندارد. همچنین، پرمنگنات پتاسیم منجر به از بین رفتن ویژگی فلورسنس در این ردیاب‌ها می‌شود. بنابراین استفاده همزمان آن‌ها در عملیات ردیابی توصیه نمی‌شود.