چکیده: رودخانه چشمه‌علی در شمال‌غربی دامغان واقع شده و یکی از منابع مهم آب شیرین در استان سمنان می‌باشد. در این مطالعه به ارزیابی غلظت فلزات سنگین (Fe، Cd، Cr، Ni، Cu و Pb) در آب و رسوبات سطحی رودخانه چشمه‌علی از مظهر تا ورودی سد شاهچراغی پرداخته شده است. در این راستا بعد از مطالعات کتابخانه‌ای و بررسی زمین‌شناسی و کاربری اراضی، منطقه 24 ایستگاه در طول رودخانه چشمه‌علی و سرشاخه‌های ورودی به آن انتخاب گردید. نمونه‌های آب بعد از فیلتر و اسیدی شدن به منظور آنالیز به آزمایشگاه سازمان حفاظت محیط زیست سمنان ارسال گردید. پارامترهای شیمیایی رسوب از قبیل pH، EC، درصد مواد آلی و درصد کربنات کلسیم بعد از آماده‌سازی و دانه‌بندی رسوبات اندازه‌گیری شد. در ادامه تحلیل‌های آماری از قبیل آنالیز همبستگی و آنالیز مؤلفه اصلی (PCA) در جهت آشکارسازی روابط بین داده‌های بدست آمده انجام گردید. به منظور بررسی دقیق روند تغییرات فلزات در طول مسیر رودخانه با استفاده از نرم افزار GIS نقشه‌های هم غلظت عناصر ترسیم گردید. همچنین با استفاده از نرم افزارهای هیدروشیمی آب، تیپ و رخساره آب و وضعیت آب برای مصارف کشاورزی و آشامیدن سنجیده شد. به منظور ارزیابی میزان آلودگی رسوبات از شاخص‌های ژئوشیمیایی مانند شاخص زمین‌انباشت (Igeo)، فاکتور غنی‌شدگی (EF) و درجه آلودگی اصلاح شده (mCF) استفاده گردید. براساس اندازه‌گیری‌های انجام شده، pH آب و رسوب منطقه در محدوده قلیایی قرار دارد. هدایت الکتریکی آب منطقه بین مقادیر493 تا 1183 میکروزیمنس بر سانتی‌متر تغییر می‌کند. تیپ آب بی‌کربناته و رخساره آن کلسیک می‌باشد. آب رودخانه چشمه‌علی و سرشاخه دامغانرود براساس نمودار ویلکاکس برای کشاورزی مناسب تا قابل استفاده می‌باشد و در کلاس C2S1 و C3S1 قرار می‌گیرد و براساس نمودار شولر، برای آشامیدن در محدوده خوب تا قابل قبول می‌باشد. شاخص اشباع نشان داد که نمونه‌های آب منطقه نسبت به آراگونیت، کلسیت، دولومیت، ژیپس و انیدریت در حالت فوق اشباع قرار دارند. براساس دانه‌بندی، غالب رسوبات بستر رودخانه چشمه‌علی گراول‌ ماسه‌ای می‌باشند. درصد مواد آلی با توجه به کشاورزی و رشد درختان در حاشیه رودخانه بین 21/1% تا 4/4% تغییر می‌کند. بالاترین درصد کربنات کلسیم در ایستگاه‌های ابتدائی به دلیل رخنمون سازند آهکی مشاهده می‌گردد. نتایج آنالیز فلزات سنگین نشان داد که هیچ یک از فلزات مورد بررسی در آب منطقه از حد مجاز استاندارد آب آشامیدنی (WHO, 2011) تجاوز نکرده است. غلظت فلزهای نیکل، کروم، مس و روی در رسوب از میانگین رسوبات جهانی پایین‌تر می‌باشد. غلظت کادمیوم در نمونه‌های رسوب در تمامی ایستگاه‌های نمونه‌برداری از غلظت میانگین کادمیوم رسوبات جهانی تجاوز می‌کند. در 76% نمونه‌ها غلظت سرب از میانگین غلظت این عنصر در رسوبات جهانی تجاوز می‌کند. آنالیز همبستگی و مؤلفه اصلی نشان می‌دهد که فلزات کروم، مس، روی، نیکل و آهن به طور غالب از فعالیت‌های زمین‌زاد منشأ می‌گیرند و سرب و کادمیوم دارای منشأ دوگانه زمین‌زاد و بشرزاد می‌باشند. رسوبات نسبت به عنصر سرب از نظر فاکتور غنی‌شدگی در رده فاقد غنی‌شدگی تا غنی‌شدگی اندک قرار می‌گیرند. رسوبات نسبت به کادمیوم فاقد غنی‌شدگی تا غنی‌شدگی شدید را دارا می‌باشند. رسوبات برای عناصر آهن، مس، روی، نیکل و کروم در رده فاقد غنی‌شدگی قرار می‌گیرند. براساس فاکتور پتانسیل ریسک اکولوژیکی فلز کادمیوم بزرگترین ریسک اکولوژیکی منطقه محسوب می‌گردد.